dinsdag 10 juli 2012

Zelf-organisatie is geen curiosum, maar is nodig om mens te zijn

De titel is wat gewichtig, maar ik zal het uitleggen. In onze huidige maatschappij lijkt zelf-organisatie een randverschijnsel. In de publieke discussies over hoe we onze maatschappij het beste kunnen organiseren, gaat het voornamelijk om de taakverdeling tussen markt en overheid. Moet de overheid zich met de kinderopvang, met de gezondheidszorg, met het openbaar vervoer, met de arbeidsvoorwaarden, met de media, met het opgroeien van kinderen, met de zorg voor ouderen, met kwaliteitseisen voor voedsel, enzovoort, bemoeien of moeten al deze en andere zaken zoveel mogelijk aan de markt worden overgelaten? Markt en overheid zijn zo deel geworden van ons leven, dat we ze vanzelfsprekend zijn gaan vinden.

Maar er is nog een derde coördinatiemechanisme, namelijk dat van de zelf-organisatie. Van mensen die onderling zaken regelen, door onderling overleg tot besluiten komen en met elkaar voor uitvoering daar van zorg dragen. Het lijkt er soms op dat dit mechanisme wordt ondergesneeuwd door onze pre-occupatie met markt en overheid. Toen het Nobelprijs-comité de prijs voor economie aan Elinor Ostrom uitreikte, dé deskundige op het gebied van zelf-organisatie, hadden veel mensen, waaronder economen (neem Paul Krugman!), nog nooit van haar gehoord. Is zelf-organisatie een curiosum, waar we ook zonder kunnen?

Die vraag vereist een lang antwoord. Maar in ieder geval is het goed om ons te realiseren dat markt en overheid zeer recente verschijnselen zijn in de mensheidsgeschiedenis. Bij benadering zo'n 95 procent van de tijd dat wij mensen bestaan, hebben we ons samenleven geregeld door middel van niets anders dan zelf-organisatie. Sterker: zonder die zelf-organisatie en onze vermogens daartoe hadden onze verre voorouders het zeer waarschijnlijk niet overleefd. En waren wij er dus niet geweest. Althans niet zoals wij nu zijn.

Dat wij nu markt en overheid vanzelfsprekend vinden, ligt er eenvoudig gezegd aan dat wij nu niet meer ons voedsel en andere benodigdheden verzamelen, maar het produceren. Sinds de agrarische revolutie, zo'n 10.000 jaar geleden, maken we gebruik van nieuwe coördinatiemechanismen. Maar kunnen we daarmee het mechanisme van de zelf-organisatie achter ons laten? Als een curiosum uit het verleden?

In volgende berichten het lange antwoord.

Geen opmerkingen: